تاثیر آتش بر تولید مثل، مقدار زی توده و خوشخوراکی گیاهان در مناطق نیمه استپی چهارمحال و بختیاری

چکیده: آتش سوزی های عمدی و سهوی بسیاری از تغییرات ایجاد شده در مراتع و منابع طبیعی در جهان را توجیه می نماید. با توجه به اهمیت و فراوانی آتش سوزی ها و لزوم بررسی پاسخ اکوسیستم ها به این عامل و از طرفی لزوم انتخاب بهترین روش برای حفاظت از زیستگاه ها و مدیریت منابع طبیعی، این مطالعه انجام شد. در این مطالعه سعی شده است پاسخ برخی از گیاهان مرتعی را به عامل آتش سوزی از نظر مقدار تولید، کیفیت علوفه تولیدی و تغییرات فنولوژیکی ایجاد-شده و نیز تاثیر متقابل آتش و سطوح مختلف چرایی بر روی فنولوژی گیاهان بررسی گردد. این مطالعه در مراتع نیمه استپی دو ناحیه کرسنک و مرغملک به ترتیب در 67 و 55 کیلومتری شهرکرد در استان چهارمحال و بختیاری انجام شده است که در سال های گذشته بخش هایی از این مناطق به تناوب دچار آتش سوزی شده است. برای مطالعه ابتدا از طریق پیمایش صحرایی مناطق آتش سوزی شناسایی شده، سپس در سه مرحله متناسب با مراحل فنولوژیکی گونه های مورد مطالعه با استقرار ترانسکت و پلات اندازی اقدام به داده برداری مراحل فنولوژیکی شد. برای اندازه گیری مقدار تولید زیتوده، طول گیاه، تعداد سنبلچه گیاهان مورد مطالعه، از دو تیمار شاهد و آتش در شیب های شمالی و جنوبی، در آتش سوزی های یکساله و سه ساله گونه های مورد نظر از روی زمین کف بر شده و داده های مورد نیاز محاسبه شدند. برای اندازه گیری اثرات آتش بر روی کیفیت علوفه تولید شده، گونه های مورد نظر دو تیمار آتش و شاهد جمع آوری شده و با استفاده از دستگاه near infrared reflectance (nir) شاخص های کیفیت علوفه اندازه-گیری مقایسه شد. تجزیه و تحلیل داده ها پس از مرتب کردن داده ها در نرم افزار excel با استفاده از نرم افزار spss با تحلیل general linear model (glm) انجام شد و برای مقایسه میانگین های دو تیمار آتش و شاهد از آزمون t مستقل استفاده شد. برای بررسی تغییرات شاخص های کیفیت علوفه از نرم افزار pc-ord و تجزیه و تحلیل تجزیه مولفه های اصلی principal component analysis (pca) استفاده شد. نتایج نشان داد که با سطح احتمال 05/0 میان مناطق آتش سوزی و شاهد آتش موجب افزایش کیفیت علوفه در اولین فصل رشد پس از آتش-سوزی شده است. اما با فاصله از زمان آتش سوزی تفاوت کیفیت علوفه در تیمار آتش با شاهد کم تر می شود. در مقایسه میان تولید زیتوده و تولید زایشی گیاهان در مناطق آتش و شاهد، مشاهده شد که آتش موجب تحریک گیاهان برای افزایش تولید رویشی و زایشی بیشتر گیاهان می شود و با فاصله از زمان آتش سوزی به تدریج از این اثر آتش کاسته می-شود. در بررسی اثرات آتش سوزی بر مراحل فنولوژیکی گیاهان در بعضی از گونه ها مشاهده شد که آتش موجب کوتاه تر شدن مراحل فنولوژیک می شود و از طرفی موجب انجام این مراحل در بازه زمانی کوتاه تری می-شود. در بررسی اثرات متقابل آتش و دوتیمار چرایی سبک و سنگین مشاهده شد که اثر متقابل آتش و تیمار چرایی سنگین موجب سرعت بیشتر مراحل فنولوژیکی، نسبت به چرای سبک می شود. اگرچه آتش سوزی در بسیاری از موارد به عنوان یک عامل مخرب در مراتع کشور مطرح می گردد، اما در مناطقی که از نظر آب و هوایی و بارندگی در وضعیت مساعدی باشد آتش می تواند به عنوان یک گزینه مدیریتی برای افزایش تولید و پایداری استفاده از مراتع مورد توجه باشد. کلمات کلیدی: آتش سوزی، فنولوژی، مراتع، کیفیت، چرا، تولید، زیتوده، گلدهی.